kunstjournal

grafisch ontwerp les 1

boem paukeslag

het modern grafisch ontwerp

dit beeld is een beroemde bladzijde van paul van ostaijan. 
vooral een futurisctich en dadaistisch beeld. De futuristen en dadaisten breekten alles af en stelden alles in vraag. Ze gingen alles helemaal anders bekijken. 

Kunstenaars die de construvitische traditie opnieuw wilden opbouwen.

De stijl
Bouwen op het puin van het oude.

principes waar ze aan sleutelden
piet monderiaan gebruikte primaire kleuren, in zoektocht naar harmonie, die principes wilden ze op de hele maatschappij toepassen. 

Ze wilden de industrie er bij betrekken. Ze wilden hun talent inzetten om een nieuwe maatschappij op te bouwen. Een blanco canvas van de wereld door alles af te breken (verheerlijking van de wereldoorlog).

Een dergelijke ambitie zagen we nog niet eerder in de kunstgeschiedenis. Er zijn wel gelijkenissen in stijl. Maar geen gelijkenissen in vorm.

De stijl was heel anders hierdoor.

De kunst wilden ze weghalen uit de margninale positie, weg uit de bourgoisie cultuur

gerrit rietveld schroder house


als je gaat kijken naar het schroder house van gerrit rietveld dan zie je daar een soort driedimensionele mondriaan. dat zie je ook in zijn stoelen..



gerrit rietveld stoelen 


er zit een nadrukelijk maatschappelijk engagement in. 

van doesburg huis

het van doesburg huis stond in de krant overlaatst en ook hier zie je de primaire kleuren terug keren.

Over drukkunst 
Ze hadden een eigen tijdschrift, dat noemde ook de stijl. drukkunst stond toen nog ver af van de wereld van de kunstenaars. 

dit tijdschrift is vormgegeven door vilmos huszàr 1917

Hoe kwam het tot stand?

De abstracte compositie is een houtsnede, deze lag al een tijdje te wachten op realisatie. Hij heeft de letters gemaakt met vierkanten en rechthoeken. het word een mooi geheel met de typografie. veel kunstenaars kiezen voor die kloepe kapitaal. hij heeft veel splitsingen moeten gebruiken, wat wel niet zo vlot leest. maar het maakt wel een compacte blok. je voelt de eerste stap om te experimenteren met letters, en die aan het zelfde idoioom te houden. het is heel eenvoudig, maar er onstaat wel een grafisch ontwerp. het is logisch dat ze deze stappen zette. het was een curant gebruiksobject en enige communicatiemiddel, dus vandaar dat ze zich er mee gingen bemoeien. het binnewerk hebben ze wel overgelaten aan de drukker en dit zag er dus uit als de andere tijdschriften van die tijd. het was dus ouderwetser. sommige woorden zijn uitgedrukt, dat is een traditie die over was gewaaid van duitsland. de tekst is met een machine gezet en die konden geen cursieve letters gebruiken. dus gebruikten ze spaties. het duurt nog een tijdje voor de kunstenaars het werk van de drukkers kunnen overnemen. de eerste jaren zijn ze dus vooral bezig met omslagen en afiches.
 

zijn ontwerpen zijn meestal gebasserd op horizontalen en verticalen. er komen steeds de zelfde problemen terug bv de breedte van de L.
hij ontwierp onderanderen briefpapier en enveloppes voor bruynzeel en zonen (zij ontwierpen deuren)

kunstenaars gingen zich dus meer bemoeien met de industrie. ze gingen hierdoor bouwen aan een andere maatschappij. zijn grafisch ontwerp werd belangrijker dan zijn schilderijen. hij heeft dus in een paar jaar tijd een hele omslag gemaakt. hier zat de oorlog tussen die alles bepalend was. 

letters van vilmos huszàr zou je kunnen herkennen in een werk van theo van doesburg

die heeft zich daar op gefocust. hij noemde dit het universele alfabet. het was heel eenvoudig. daardoor niet altijd leesbaar. een letter van vijf eenheden op vijf. het vierkant kun je uitrekken af samen trekken. puur met letters samengesteld, maar het staat ook in compositie. iets wat ook opvalt, de naam... het universeel alfabet. iets waar de modernistische kunstenaars heel veel mee bezig waren. dit zien we in nederland en duitsland, belgie. de drang om universele beeldtaal te maken. dat kunnen we ons moeilijk voorstellen vandaag. ze vonden het niet erg om gekopieerd te worden. ze hadden bijna niet liever. ze wilden het zelfs. vandaar dat vilmos huszàrhet alfabet van theo van goesburg gebruikt.

de stijl cover van theo van doesburg samen met piet mondriaan. het formaat is veranderd, om het op te sturen werd het samengevouwen en daarond zat een papieren huls. het logo is opnieuw vorm gegeven NB; staat voor nieuwe beelding, heel typisch van de modernisten om op die manier te spreken over de kunsten. wat kan een nieuwe beelding zijn? een zuiver beeld? iemand zoals paul van ostaijan was daar ook mee bezig. wat is pure woordkunst? tweede laag is in kapitalen (hier waren ze gek van). ze waren al internationaler te worden. ze wilden de wereld heropvoeden. 

vergeleken met het werk van vilmos huszàr. dan is het werk van huszar heel klassiek. het beeld dat centraal staat is wel modern, maar de shikking is klassiek. wat ook kan op gemerkt worden bij het ontwerp van vilmos was met goedkoop groen papier. dat was een bewuste keuze omdat ze wilden tonen dat ze anti bourgois waren. hoe goedkoper er kon gedrukt worden, des te meer dat ze konden drukken. bij het ontwerp van theo van doesburg worden er al meerdere kleuren gebruikt maar het word alsnog goedkoop gehouden.

de samen werkening tussen van doesburg en mondriaan.

er is briefwisseling tussen de twee bewaard gebleven. en in de brieven zitten schetsen waaruit blijkt dat er een idee was om met het logo te werken met NB. er zitten nog meer elementen van mondriaan in.. onderaan is er een witte ruimte gelaten. de typografie staat dus aan de marges en zelfs gekantelt. die grote ruimtes zie je ook in de schilderijen van mondriaan. ook in de schilderijen had je dat. het onderwerp in het midden, en de achtergrond werd minder belangrijk. wit was geen achtergrond meer, maar werd even belangrijk als de andere kleurvakken. ze hebben hier dus wel over nagedachten en hebben inspiratie gehaald uit schilderijen van die tijd. er is een connectie tussen de grafisch ontwerpers en kunstenaars. 

theo van doesburg was een beeldenstormer, hij wilden er op uitrekken. hij wilde de boodschap van de stijl gaan prediken in de westerse wereld. hij wilde in elk land een pion hebben waar hij mee kon communiceren. ook in belgie. hij had in antwerpen een contact gevonden. hij was ook geintresserd in de belgische kunstscene. ze zochten toen vooral in antwerpen. hij gaf een lezing in antwerpen en dit had een grote invloed op de belgische kunstwereld. er kwam een verwijzing naar zwarte vierkanten. een verwijzing naar het constructivisme. ze waren heel veel bezig met beeld in het vlak te situeren. ze willen af van het perspectief. theo van doesburg doet dat op een subtiele manier. wanneer de letters in het zwarte vlak komen worden ze negatief. daardoor komen ze er niet voor en ook niet achter. ze liggen in het zelfde vlak. je ziet zijn visie op de kunstgeschiedenis, de barok die hij verschrikkelijk vond. barok stond dwars. er was een inhoudelijke verklaring. het legt in grote lijnen uit waar de lezing over ging. het binnewerk ziet er dan wel weer heel klassiek uit. omdat er vaste sjablonen werden gebruikt van de drukker. hij keurde dat niet helemaal goed, maar toen was dat gewoon zo. de intresse van kunstenaars was er, en het gevoel voor grafisch ontwerp was er ook. maar die boekdrukkunst was toen nog heel gesloten. 

josef peeters was ook aanwezig op de lezing en werd dus de belgische connectie van theo van doesburg. 

josef peeters ontwierp ook covers met het universeel alfabet. maar niet helemaal volgens de regels van theo van doesburg. er kwamen ook diagonale lijnen aan de pas. hij heeft wel gekeken naar de stijl, maar heeft hier wat vrijheid in genomen. 

jos leonard een collega van josef peeters. maakte een kleine folder voor het binnenhius. ook hij zet het alfabet van theo van doesburg naar zijn hand. de letter word zwaarder en krijgt meet een art deco gevoel. 

die invloed vanuit nederland is er duidelijk.

jos leanard was een van de eerste abstracte schilders in belgie en ook één van de eerste grafisch ontwerpers. het is vanuit zijn praktijk als abstract kunstenaar is hij bijna vanzelf in het beroep grafisch ontwerper gerold. vandaag lijken die beroepen, schilder en grafisch ontwerper, heel ver uit elkaar te liggen. een goeie honderd jaar geleden, wat gebeurde er in de beeldende kunst? er valt intresse weg om natuur realistisch weer te geven. maar richten zich op de basiselementen van de schilderkunst. 

primaite kleuren

compositie 

vorm

ook in de drukkunst komt dit zelfde experiment terug. lettertypes, inkt, kleur, papier... het gaat in essentie om dezelfde beweging en we zien deze ook op dezelde moment. vaan beeldende kunst naar abstracte kunst en klassieke beeldende kunst naar ontwerp.

klassieke drukkunst was het volgen van vooropgestelde vaste schemas, zoals bv een semetrisch patroon aanhouden. er werd niet bewust gecomponeerd. 

maar wanneer jos leonard ging drukken, maakte componeerde hij wel de letters op het papier. dit is te zien in zijn schetsen die hij maakte als voorbereiding op deze drukken. 

schetsen bevatten dan aantekeningen die duidelijkheid boden voor de drukker. de ontwerper en drukker konden op deze manier communiceren. 

jos leonard, het potlood als troffee

hij maakte een afische naar aandleiding van een tentoonstelling. hij heeft als eerste grafisch ontwerper een tentoonstelling rond ontwerp georganiseerd. ze zagen het toen als een kunstvorm. hoe presenteerde hij zichzelf? hij toonde zijn hand en potlood, hij toonde de kern van zijn artistieke bijdragen. 

jan tjigold vertede over het potlood, het was een intstrument van een tekenaar en toonde dat kunst zijn intrede had gedaan in de drukwereld. 

jos leonard was een beetje narsistich dat zie je aan het efit dat hij veel van zijn hand toont en zijn schriften ook bewaarde.

het zwart verwijsde naar de kunst, de black art, er hing mysterie rond deze ambacht. vergelijkbaar met de alchemisten. de kunstenaar en ontwerper beschouwden elkaar als gelijken. deze samenwerking was een win win situatue voor beide. ze konden zich aansluiten bij nieuwe moderne beweging. het was voor leonard een stap voorruit. hij kon ook in het binnenwerk van een boek gaan ontwerpen. hij is de eerste in de geschiedenis die van ontwerp zijn beroep heeft kunnen maken. dit lijkt op eerste zicht een grote stap, maar eigenlijk was deze niet zo groot...

waarom?

wie hij was

hij was een abstracte schilder. hij maakte abstracte werken. het was geschilderd op papier en niet op doek. zijn verf was langs de dunne kant, bijna zoals inkt. hij gebruikte veel motieven die later in zijn ontwerpen terug komen. hij werkte ook vaak in zwart, wit en af en toe rood. 

vergelijking schilderwerken en ontwerpen.


hij maakte schetsen die heel hard leken op zijn schilderijen. veel van zijn ontwerpen zien er wel leeger uit, omdat er ruimte word gelaten voor de typografie, maar ook de plaatsing hiervan communiceert hij met de drukker. zijn schetsen werden bewaard omdat deze zo gewardeerd werden door de drukker. met deze gekleurde tekeningen kon niet gedrukt worden, deze moesten eerst worden omgezet naar zwart, wit. dit gebeurde met inkt. dan kon er een negatief fotografisch beeld gemaakt worden. en daarme werd er dan ge-etst. en dat moest dan gemoteerd worden. en zo kon beeld een tekst samen worden afgedrukt. het beeld heeft leonard op voorhand kunnen schilderen en hij moest dus niet in metaal snijden. hij heeft het wel geleerd op die lijnblokken te maken. hij beheerste dus wel het proces. zo zag toen het ambacht van de grafische vormgever uit. 

wat is nu het verschil tussen zijn schilderijen en ontwerp? op het eerste zicht is er een grote overeenkomst. de ontwerpen hebben een functie, een schilderij heeft geen doel. maar dan vergissen we ons. want die oude schilderijen hadden in de ogen van contstruvictischise schilders wel een betekenis. het was geen l'art pour l'art. er was voor deze kunstenaars een utopisch denken. de beelden waren een expressie van dit denken. in zijn ontwerpen gaat hij zijn idealen niet de rug toe keren. maar hij ziet dit als een manier om een groter publiek te bereiken. dit gebeurd ook. daarbij is er in belgie een reactie op abstracte kunst niet positief, de reactie was er zelfs niet altijd. via ontwerp kon leonard dit wel bereiken. hij verdiende er ook nog eens geld mee. dat geld verdienen was een voordeel voor hem, niet enkel persoonlijk. hij geloofde dat hij moest mee bouwen aan een nieuwe maatschappij. maar toch als je teksten over hem leest. word zijn stap naar ontwerp, als iets slecht afgedaan. iets dat een pragmatische keuze was, alsof hij het enkel deed voor het geld. maar waarschijnlijk was dit niet zo. 

het tijdschrift meer en beter. een tijdschrift dat er was voor ontwerpers. daarin zat de studie naar reclame. op de cover staat een artikel over leonard, waar hij ontwerper word genoemd. daarin schrijft de auteur; " hij levert kunst voor het praktische leven en aldus een economische rol vervuld." dit is een betekenisvolle zin. dus te meer je kan bijdragen aan de economie, des te moderner je bent. je moet niet te radicaal zijn. zijn stap naar ontwerper was dus zeker geen afstand van zijn idealen

wat is er constructiistisch aan het werk van leonard?

de wijze waarop de pagina is geconstructueerd. word gevisualiseerd. het niet verbergen. de functie is op die manier dat de leesbaarheid te goeden komt. die functie word benadrukt. het is heel kloek, met zware kapitalen. ze gaan weg van de symietrie en gaan over naar de asemytrie. wanneer de tekst werd gezet werd er gestreeft alles in een blok te zetten. 

Alexander Rodchenko

Hij vond dat de schilderkunst in het nieuwe maatschappij geen maatschappelijk verantwoorde artistieke daad kon zijn. hij heeft de schilderkunst de rug toegkeerd. dit was zijn laatste schilderwerk. daarmee was het laatste punt bereikt. hij vond de kunst te bourgois. hij wilde een andere soort kunst maken. de rol van de kunstenaar moest gerherpositioneerd worden. en daarruit komen de toegepaste kunsten. 

hij wilde geen schilderij meer maken dat in het interiuer zou belanden. hij wilde kunst maken die even onmisbaar was als een brug, een wolkenkrabber en een vliegtuig. hij kwam uit bij grafisch ontwerp. hij stopte met schilderen op het zelfde moment dat duchamp en mondriaan beslissen op de klassieke kunst te verlaten.


hij heeft alle omslagen van het tijdschrift 'het linkse front' ontworpen. een tijdschrift voor kunstenaars tijdens de oorlog. de covers lijken op abstracte schilderijen. je ziet hoe het ontwerp word opgebouwd. met kloeke letters en lijnen. het resultaat ziet er robuust uit. er werd toen een foto opgenomen in het ontwerp. dat was in die tijd vrij nieuw. het duurde een tijd voor dat dit op regelmatige basis gebeurde. het was toen nog niet zo eenvoudig. de diagonle lijn kwam. die diagonale lijn zien we ook bij malevich. er is een grote verwantschap tussen de schilders en de ontwerpers. 

een ander voorbeeld van die kunstigheid van russische ontwerpers. 

veel kunstenaars begaven zich op ongekend terrein. voor de ene ging het ontwerpen al beter dan de andere. sommigen moesten dit ontwerpen nog verkennen. 


los van de inhoud, werd de integratie van typografie en fotografie was dit soms minder goed gelukt. dit kwam doordat dit de eerste generatie ontwerpers was. 

Hier zie je een ontwerp van rodschenko.

hij heeft op korte tijd grote stappen gezet. hij was een goede ontwerper. hij ging over naar een professionele praktijk. dit wilde hij ook. hij starte een studio. de foto die hij in dit beeld gebruikt is een onderdeel van een machine. hiervoor had hij al een heel goed toestel nodig. hij was wel geintresserd in de fotografie. de machine werd enorm geheild. de machine zorgde voor welvaart in het rusland van toen. het heeft daar veel veranderd in het dagelijkse leven. de machines zie je dan ook vaak opduiken bij de russische constructivisten. 


El lissitsky

het ontwerp zit goed in elkaar. opnieuw de kloeke letters. het huwelijk met de fotografie is hier wel heel bijzonder geslaagd. niets is aan het toeval overgelaten.

Vavara Stepanova

in die tijd waren er veel vrouwelijke ontwerps. fotos werden op meerdere manier binnengebracht in het ontwerp. ze besloot de achtergrond weg te laten. je ziet hierdoor vooral contouren en volume. het komt bijna het het blad. het komt heel overtuigend en driedemnsioneel. opnieuw een knap ontwerp. ze was ook enthousiast over de fotografie. een manier om met machines kunst te maken. ze hield van het onpersoonlijke waardoor je een groot publiek kon beeiken en het bourgois imago van zich af te schudden.

Het valt op dat stepanova op een portret altijd met haar partner staat. geduurende de hele twintigste eeuw. komen vrouwelijke ontwerps in beeld met hun parner die vaak ook ontwerper is. namen van vrouwelijke ontwerps zijn soms bijna helemaal verdwenen. 

voor rodschenko studio

was reclame werk ook propaganda. hij maakte in een ontwerp reclame voor een luchtstaatmaatschappij. maar alle bedrijven waren staatsbedrijven.  ze zagen het als hun taak reclame te maken zodat er collectief geinvesteerd kon worden in een staatsbedrijf. veel kunstenaars waren hier enthousiast over omdat het toen nog een mooie belofte was. dat was door de economie te steunen. verschil met het westen is dat in het westen er vooral focus was op de verleiding van de consument. hier is het voor anderen aan te moedigen deel te nemen. deze afisches werden zo goedkoop mogelijk verspreid. ze gebruikten twee kleuren. ze waren ontwerpers die heel professioneel bezig, ze ontwierpen alles, afisches en logos enzovoort...

ze dachten er aan het bedrijf zo herkenbaar mogelijk te maken en een identiteit van een bedrijf opbouwen. heel moderne concepten voor die tijd.

nog iets anders dat ze ontwierpen was een ontwerp voor een gedicht. het was een grote oplage. ze vonden dat iedereen recht had op poezie en wilde dit weghalen van de bourgoisie.

hij maakte fotocollages. het knipte dit uit berlijnse tijdschriften. zijn vrienden reisden naar het westen en brachten deze voor hem mee. hij puzzelde hiermee en en zelfgemaakte fotos. dit werd een dadaistische layout. maar het was niet totaal dada; want het gaat wel ergens over

zijn relatie met het soviet sovanisme was niet meer zo goed, omdat er veranderingen waren, waar hij niet achter stond. hij voelde zich in de steek gelaten.

ze ontwierpen ook een advertentie voor een grootwarenhuis. alle producten werden op dezelfde manier in beeld gebracht. allemaal via een collage. ze maakte geen verschil tussen een poeziebundel of een reclamefolder. die collage was al iets nieuws. er zijn momenten geweest dat er contacten waren tussen oost en west. er kwam ook kritiek op rodschenko dat hij teveel bezig was met westerse bourgois cultuur. hij maakte vernieuwende fotos.

sindsdien ging het bergaf. hij kreeg steeds meer kritiek. het is niet meer goed gekomen en verbitterd geraakt en wss in armoede gestorven.

een soulmate van rodschenko was el lissitsky

 

die was nog veel westerser. hij kreeg de vrijeid van pelikan om heel artistiek te ontwerpen. hij kwam uiteindelijk in berlijn terecht gekomen. daar ontwierp hij belangrijke boeken. een verhaal over twee vierkanten die suprematisch worden. het is super russich constructivisme. het is als boek heel nieuw. op de bladzijde zie je bijna een film. er komen scenes na elkaar. een wereld van choas. de vierkanten gaan de orde brengen. het was heel eenvoudig want het moest zowel door kinderen als volwassenen kunnen gelezen worden. hij ging de typografie toevoegen als bijschrift. later word typografie belangrijker in zijn werk. 

het is een dichtbundel. een heel merkwaardige manier om deze vorm te geven. 
hij werkte met een duimregister. de geometrische vormen dienden als geheigensteuntje van het gedicht. dit was zijn manier om de verzameling van gedichte opnieuw uit te geven en te bundelen.  er zit een typisch modernistische gedachte achter. ze zochten naar zuivere typografie. misschien heeft ontwerp geen illustraties meer nodig?